De basis van osmose

In dit stuk worden de beginselen van osmose en de mogelijkheden binnen het aquarium uitgelegd, toegespitst op garnalen.

Inleiding

 Het gebruik van osmosewater voor garnalen heeft enkel voordelen! Het kan echter wel ingewikkeld zijn, wanneer je er nog niet mee bekend bent. Daarom wordt in dit stuk de basis van het gebruik van osmosewater in aquariums uitgelegd. Eerst zullen de voordelen van osmosewater besproken worden, daarna volgt een korte uitleg over de belangrijkste waterwaarden in samenhang met osmosewater, wat ten slotte samen een handleiding zal bieden om te starten met het gebruik van osmosewater.

Hoe zit het met de natuurlijke leefomgeving van garnalen?

Menig garnalenliefhebber heeft gemerkt dat garnalen erg gevoelig zijn voor waterwaarden en schommelingen hierin. Dit is geen vreemd fenomeen, wanneer er wordt stilgestaan bij het verschil tussen de natuurlijke leefomgeving van de garnaal en de wijze waarop wij ze huisvesten.

De meeste garnalen komen oorspronkelijk uit bergachtige gebieden waar ze in rivieren en beekjes leven. Het water in deze rivieren is zeer zuiver, bijna ‘puur’ water, terwijl in ons kraanwater juist veel (afval)stoffen zitten. Het kraanwater wordt wel door onze waterzuiveringsbedrijven behandeld, maar blijft desondanks minuscule (afval)stoffen bevatten. Wij merken daar niets van, garnalen echter wel. Zij moeten leven in dit kraanwater, wat ook nog eens ‘stilstaat’ in een aquarium. Dit is een groot verschil met de natuurlijke leefomgeving.

Wat is het voordeel van osmosewater?

Door gebruik te maken van osmosewater kunnen we de natuurlijke waterwaarden van garnalen zo goed mogelijk nabootsen. Het osmoseapparaat verwijdert namelijk zelfs de kleinste opgeloste stoffen uit het kraanwater doordat het een zeer krachtig filter bevat. Hierdoor ontstaat zuiver water wat we vervolgens zelf precies ‘op maat’ kunnen maken voor garnalen. Zo kunnen we de garnalen altijd dezelfde hoogwaardige wateromstandigheden bieden. Het enige wat je nodig hebt is een osmoseapparaat en een kraanaansluiting. Je kunt al voor een relatief laag bedrag een prima osmoseapparaat kopen.

Hoe zit het nou precies met ons kraanwater?

Het is goed om te beseffen dat alleen al binnen Nederland overal ander water uit de kraan komt. Een stelling zoals: ‘ik kan mijn garnalen op kraanwater houden dus jij ook’, is niet correct omdat per gebied het kraanwater verschillende waarden heeft. Daarnaast is het een fabel dat garnalen gekweekt op osmosewater zwakkere dieren zijn. Op sommige plekken in Nederland is de zuurtegraad oftewel pH waarde 6, op andere plekken 8 of hoger. Voor garnalen is dit een extreem groot verschil.

Caridina garnalen (zoals Crystal Red en Taiwan Bee) geven de voorkeur aan een pH van rond de 6, Neocaridina’s (diverse variaties vuurgarnalen) kunnen prima op een pH waarde van 7-8. Het verlagen van de pH van kraanwater met een hoge pH waarde kan tot op zekere hoogte met een actieve bodem, maar dit kent z’n grenzen. Met osmosewater gaat dit heel gemakkelijk.

Een ander groot verschil is de geleidbaarheid van het water, oftewel: het aantal opgeloste stoffen in het water. In Amersfoort is deze waarde 200 microsiemens (μS), in Groningen 400 μS en elders zelfs nog hoger. Het gebruik van kraanwater voor garnalen is dus lang niet overal geschikt. Daarnaast kunnen tussentijdse schommelingen optreden op eenzelfde plek, bijvoorbeeld wanneer het waterbedrijf zijn leidingen eens goed reinigt (met alle bijkomende extra afvalstoffen) of, in warme perioden, besluit chloor toe te voegen. Schadelijk voor garnalen, met mogelijk zelfs sterfte tot gevolg en zelf hebben we er geen weet van! Al deze problemen verdwijnen wanneer we osmosewater gebruiken.

Hoe maken we osmosewater geschikt?

Heel simpel! Je hoeft voor de Caridina garnalen alleen maar GH+ toe te dienen. Dit is een mix van verschillende mineralen en zouten die speciaal zijn afgestemd op de behoeften van garnalen. Het enige wat je daarbij eigenlijk nog nodig hebt, is een EC/TDS/PPM meter. Hiermee kun je meten welke waarde het water heeft na toevoeging van de GH+ en eventueel nog aanpassingen doen om de waarde op het gewenste niveau te krijgen. Voor de Neocaridina liefhebbers is er ook GH+ met KH+ te verkrijgen, om ook voor deze garnalen het perfecte water te krijgen.

Wat zijn belangrijke waterwaarden?

Voor de garnalen zijn veel waterwaarden relevant, maar in het kader van het gebruik van osmosewater zullen alleen die waarden behandeld worden die hiervoor belangrijk zijn. Hierbij gaat het om de pH, KH, GH en geleiding.

pH: De pH waarde geeft de zuurtegraad van het water aan. Dit is een erg belangrijke waarde om rekening mee te houden. Sommige garnalen doen het juist goed op een lage pH (oftewel: zuur water) en andere garnalen juist op een hoge pH (oftewel: basisch). Voor Caridina garnalen wordt een pH van circa 6 aangeraden, voor Neocaridina garnalen een pH van 6 tot 8. Het water dat uit het osmoseapparaat komt, is pH neutraal en heeft dus een pH waarde van 7.

KH: De KH staat voor carbonaathardheid en werkt als een buffer voor de pH. Simpel gesteld: hoe lager de KH, hoe makkelijker de pH zal dalen. De KH van onbehandeld osmosewater (of alleen na toevoeging van GH+) is 0. Een prima waarde voor Caridina garnalen.

GH: Dit staat voor ‘general hardness’, oftewel: hoeveel stoffen komen voor in het water. Dit is 0 bij osmosewater, na toevoeging van de juiste hoeveelheid GH+ kom je idealiter uit op een waarde van circa 6 GH voor Caridina garnalen.

Geleiding: Geleiding in het water is mogelijk wanneer er opgeloste stoffen in het water aanwezig zijn. Stijgt de GH, dan stijgt de geleiding. Dit is met verschillende termen uit te drukken. Veel gebruikte termen zijn EC, μS, PPM en TDS. Ideaal voor onze ‘crystal’ Caridina’s is een EC rond de 300 μS. Tijgergarnalen houden meestal wel van een iets hogere geleiding (b.v. tussen de 350-450 μS). Het is beter om een bepaalde geleiding en GH te hebben door GH+ toe te voegen, wat speciaal is afgestemd op garnalen, dan door de (afval)stoffen in kraanwater.

Bodem

Omdat de KH waarde van osmosewater 0 is, is er geen buffer in het water aanwezig voor de pH waarde. Dit betekent dat de pH waarde van osmosewater veel ongewenste schommelingen kan vertonen. Om dit probleem op te vangen is het raadzaam om osmosewater altijd in combinatie te gebruiken met een pH verlagende bodem, ook wel actieve bodem genoemd. Deze bodem zal de pH verlagen tot meestal een pH waarde van circa 6. Tevens zal deze bodem ervoor zorgen dat de pH waarde stabiel blijft. Na geruime tijd, afhankelijk van de gebruikte hoeveelheid, merk en hoeveelheid waterwissels, zal de bodem uitgewerkt raken en dient deze vervangen te worden. De meeste bodems gaan minimaal een jaar mee, geregeld ook een stuk langer. De prijs is een goede indicatie van de werkingsduur van een bodem.

Wat doe je precies met het osmoseapparaat?

Simpel: aansluiten op een geschikte kraan. Bijvoorbeeld de wasmachinekraan. Elk standaard osmoseapparaat zal drie slangen hebben, waarvan de kleuren verschillen. In de gebruiksaanwijzing staat welke slang voor welk doeleinde bestemd is.

Zo zal de slang voor het osmosewater in een opslagmogelijkheid geplaatst moeten worden, zoals een emmer of jerrycan. De tweede slang zal in een afvoermogelijkheid geplaatst moeten worden, zoals de gootsteen of de buis waarlangs wasmachinewater afgevoerd wordt. De derde slang zal tussen de kraan en het osmoseapparaat geplaatst moeten worden. Eén draai aan de kraan en het apparaat zal zijn werk gaan doen! Let op, laat het eerste osmosewater (ca. een uur) bij een nieuw apparaat weglopen, hierna kun je van start!

Let op: het membraan in het osmoseapparaat gaat een tijd mee, maar op den duur zal het membraan verzadigd raken door de afvalstoffen en vervangen moeten worden. Het is raadzaam om geregeld het onbewerkte osmosewater (vóór toevoeging van b.v. GH+) te testen. Wanneer de test een stijging van de EC/PPM/TDS/uS laat zien, is het tijd om het filter te vervangen.

Afkortingen op een rijtje

pH:      zuurtegraad

GH:     general hardness

KH:     carbonate hardness

μS:      microsiemens

EC:      electrical conductivity

PPM:   parts per million

TDS:   total dissolved solids